Qazi Muhammed ve Mahabad Kürt Cumhuriyeti

Qazi Muhammed ve Mahabad Kürt Cumhuriyeti

Qazi Muhammed, Qazi Ebulqasım’ın oğlu Qazî Ali’nin oğludur. Mahabad’ta dünyaya gelmiştir. Dini
eğitimini Mahabad’ta tamamlamış okulunu ise burada bitirmiştir. Qazi Muhammed Farsça’nın dışında
Arapça, Türkçe, Rusça ve Fransızcayı da ana dili gibi bilmektedir.
Bir dönem Mahabad’ta milli eğitim müdürlüğü yapmış daha sonra ise Mahabad Kadısı olmuştur.
Şehrin güvenini kazanmış herkes tarafından sevilen biri olmuştur. Qazi ailesi halk tarafından her
zaman sevilmekteydi.

Qazi Muhammmed’in Yaşantısı

Münire Qazi, babasının dünyanın en merhametli babası olduğunu, çocuklarını çok sevdiğini
ancak Kürt halkını çocuklarından daha fazla sevdiğini söylüyordu. Bir baba düşünün ki
halkını, vatanını, topraklarını çocuklarından ve eşinden daha çok sevsin. Evet o Qazi
Muhammed’tir. Merhamet sahibi, biz ondandır ki ona ‘’Peşawe’’ diyoruz.
Qazi Muhammed öyle merhametliydi ki onu idam fermanını imzalayanları afettiğini
belirterek “Çünkü onların da korkudan imza attığını biliyorduk” dedi.
Qazi Muhammed’in Annesi Beyzade ailesinden geliyor. Çok alımlı ve soylu bir kadındı.
Ona Gewher Taç Hanım diye hitap edilirdi. Qazi Muhammed’e hamileyken rüyasında ayın
kucağına düştüğünü görüyor ve bu rüyayı eşine anlatıyor. Eşi ise bu rüyayı başkalarına
anlatıyor ve ona, “bir oğlun olacak, bu çocuk ünlü biri olacak” diyerek Qazi Muhammed’in
büyük bir insan olacağını önceden belirtiyorlardı.

Kürdistan Demokrat Partisi Kuruluşu

Komeley Jiyanewey Kurdistan Teşkilatına üye olan Qazi Muhammed, bir süre sonra bu milliyetçi
örgütün kurucusu ve karar vericisi olmuştur. Ve örgüt daha güçlü bir hâle gelmiştir. Kasım ayında
Bakü’ye çağrılanlar, Sovyetler tarafından hiçbir karşılık almadan geri dönmüştür.
JK Örgütü, ismini değiştirerek Kürdistan Demokrat Partisi olarak kabul edilmiştir. KDP, Qazi
Muhammed’in önderliğinde kurulmuştur. Yayınlanan bildiri de Kürt sorunu, Kürt birliği ve Ulusal
çıkarlardan bahsedilmiştir.

Mahabad Kürt Cumhuriyeti

Sovyetler Birliği‘ninde desteğiyle 22 Ocak 1946 tarihinde mahşer günü gibi bir
kalabalıkta Mahabad Kürt Cumhuriyeti ilan edilmiştir.
Mine Qazi (Eşi) şöyle anlatır o günü; ‘’Kadıların giydiği dini kıyafetle giderdi. Sadece
Kürdistan Cumhuriyetini ilan ettikleri gün askeri renkli Kürt kıyafetleri (şal û şapik) giydi.
Cumhuriyetin ilan edildiği günü hatırlıyorum. Çok iyi hatırlıyorum. Kışın ortalarıydı. Hava
çok güzeldi, bayram havası vardı. Halk halaya durmuştu, davullar ve zurnalar çalıyordu.’’
Qazi Muhammed yönetimleri aşiret önderlerinden seçmiş ve bunun nedeni ise aşiretlerin
birbirlerine küs kalmamasını sağlamaktır. Ve görev dağılımı şöyledir;

Cumhurbaşkanı: Qazi Muhammed
Başbakan: Hacı Baba
Genelkurmay Başkanı: Mela Mustafa Barzani
Savunma Bakanı: Mehmet Huseyn Seyfi Qazî
Haberleşme Bakanı: Kerîm Ahrnedî
Kültür Bakanı: Menaf Kerîmî
İçişleri Bakanı: Mehmed Emîn Mueynî
Dışişleri Bakanı: Hecî Rehman Elhanzade
Ulaştırma Bakanı: Esmaîl Elhanzade
Tarım Bakanı: Mahmud Velîzade

Kürt şair Dildar tarafından yazılan ve Kürt milli marşı haline gelen Ey Reqîb marşı devletin
resmi marşı olmuştur.
Aynı gün Kürdistan Millet Meclisi, Kürtçe dilini devletin resmi dili olarak kabul etmiştir.
Cumhuriyetin bayrağı ise üstte kırmızı, ortada beyaz, altta yeşil, ortalarında devlet
arması şeklinde belirlenmiştir. Bir süre sonra yayın organları kurulmuş. Kürdistan
Gazetesi ve Radyoları kurulmuştur.
Eğitim zorunlu kılınmıştır. Herkes okumak zorundadır. Fakir ailelerin çocuklarına para
yardımı, giyecek ve ders kitapları verildi.
Cumhuriyet Pîranşar , Naqada ve Ushnaviya şehirlerini kapsamaktaydı ve
başkenti Mahabad şehri olmuştur.

Mahabad Kürt Cumhuriyeti’nin Yıkılışı

Şah güçleri, 16 Aralık 1946‘da Azerbaycan’ın başkenti Tebriz’i aldıktan bir gün
sonra, Barzaniler‘in şehirde bulunmadıklarına emin olduklarında 17 Aralık 1946‘da
savunmasız Mahabad’a girdiler. Mahabad Kürt Cumhuriyeti 11 Ay ayakta kalabilmiştir.
Cumhuriyete katılmış olan Barzani Aşireti Nisan 1947‘de Kuzey Irak’taki Barzan‘a döndü.
Irak hükûmeti Şeyh Ahmed Barzani‘yi yakalayarak hapsetti ve işbirlikçi suçlamasıyla Irak
ordusundan dört subayı idam etti.
Molla Mustafa Barzani ise Barzan bölgesinden kaçarak Aras Nehri’ne ulaştıktan
sonra Sovyetler Birliği‘ne iltica ederek Bakü’ye gitti.
Qazi Muhammed, Savunma Bakanı Seyfi Qazi ve kardeşi Sadri Qazi ile birlikte cumhuriyetin
ilan edildiği Çarçıra Meydanında, 31 Mart 1947 tarihinde idam edilmişlerdir.
Qazi Muhammed’in Kürt Milletine son sözü şöyle olmuştur;
‘’Emin olun, bilin ki, eğer uyumunuz, birliğiniz, eğitiminiz iyiyse, düşmana karşı zafer
kazanırsınız. Benim, kardeşimin ve amcaoğullarımın öldürülmesi, gözünüzü korkutmasın.
Amaçlarımıza ulaşana kadar daha bizim gibi birçok kişi, bu yolda öleceklerdir.’’